WATU CREDIT UGANDA LIMITED: EKIWANDHIKO EKYO KUKUMA OBUBAKA NO BWEKUSIFU
Okudeema Okutwala Obuvunanizibwa ku Bubaka obwa Appu Ey’esimu
Obubaka obuwereibwa ku Appu ey‘esimu yaiffe bulubilirwa okugozamu kulwa bakozesa baiffe era tibutwalibwa nga obukola mu mateeka. Appu ey‘esimu yakolebwa kulwo mugaso gwokuwa obubaka gwoka era eyinza obutemalirira oba okulaga embeera eriwo buti eya loni. Abagyikozesa bamanizibwa nti obubaka ku Appu tibusobola kukozesebwa eri Watu Credit LTD nga kampuni mu songa dha mateeka. Kulwo bubaka obusingawo era obukola mu mateeka ku embeera eya loni oba okwebuza okundi kwona kwona, abakosesa bakubirizibwa ino okutukilira aba kasitoma keya aba Watu buterevu.
Ekiwandhiko Ekyo Kukuma Obubaka No Bwekusifu
Ekiwandhiko Ekyo Kukuma Obubaka no Bwekusifu kyino kyikumanisa ku butya ni kulwe migaso kyi Watu Credit Limited, kampuni dayo edindi ne bitongole ebigyekusanku mu matwale agedhawulo (ebyogeirwaku wanno nga “watu” “iffe” oba “yiffe”) bidda okukola ku bubaka bwo obwo buntu era binonole eiddembe lyo wansi gha Mateeka ago Kukuma Obubaka no Bwekusifu, ne bilugamya ebindi byona byona ebisanira mu byamateeka ebyedhawulo mwebikolera. Tusigala nga turibetegevu okugema obubaka bwo obwo buntu nobuvunanizibwa, nobwegendereza era nga tutukirisa ebyetago byona byona ebya mateeka okukakasa obwewufu no bukumi obwo bubaka bwo obwo buntu.
Kulwe bigendelerwa ebya kiwandhiko Ekyo Kukuma Obubaka no Bwekusifu kyino,”obubaka obwo buntu” kitegeza obubaka bwona bwona obugema ku muntu ategereibwa oba omuntu asobola okutegerebwa.
1. Enadhula
1.1. Watu Credit Limited ekolera ino mubeera eyo kukozesa obubaka ekyetaga okukola ku no kukozesa obubaka obwo buntu okutukiliza ekyigendelerwa kyakyo ekyikulu ekyo kukola ku dagano edo kuwola abantu abolukale sente okusizira ku busobozi bwaibwe mu by’esente.
1.2. Ku Watu, twisa ekitibwa mu bwekusifu obwa bantu era twidi obukulu obwo bubaka obwo buntu obutwesigiziza bakasitoma baife, abakozi baiffe na bantu abandi. Buvunanizibwa bwaife oku-mu geri esanire era etufu-okukolaku no kukuma obubaka obwo buntu bwona bwona mukugobelera amateeka agakola ku kukoma obubaka ne bilugamya ebigyiraku.
1.3. Ekiwandhiko Ekyo Kukuma Obubaka no Bwekusifu kyino kyinonola obubaka obwo buntu bwetukunganya, engeri gyetubukolaku ni kulwe kyigendelerwakyi ni eli ani iffe gwetuyinza okukobera obubaka bwo obwo buntu mu ekolagana yaiffe. Era kyinonola ne geri Watu gyegemamu obubaka obwo obuli mu mikono gyayo ne bifuga watu byetairewo okukuma obubaka bwo. Nekindi, ekyiwandhiko kyino kyirimu obubaka obugema ku eiddembe lyo ku songa edigema ku okukola ku bubaka bwo obwo buntu.
1.4. Tuyinza, buli luvanuma lwa kaseera, okulogosa mu Kiwandhiko Ekyo Kukuma Obubaka no Bwekusifu kyino, nga tugobelera enogozesesa mu mateeka oba ekola eye byobusubuzi. Twida okukola ekyukakyuka dona dona ku webusayiti, Appu, edagano ne bigobelerwa byaiffe.Ekiwandhiko kyaiffe ekyiyaka okyitongole ekyifulumizibwakyinda okusikira ebiwandhiko ebyafulumizibwa iraku ebyakyo, okutolaku nga tikyikoba kyityo era twida okubawo okutegeza abantu bona bona. Twida obamanisa ku ekyukakyuka ekulu mu Kiwandhiko kyino okubita mu kutegeza ku webusayiti yaiffe oba okubita mu geri eyindi yona yona eyo kumanisa ekola obulungi.
1.5. Ekiwandhiko Ekyo Kukuma Obubaka no Bwekusifu kyikola eri abageni baiffe abakyala buterevu mu bifo byaiffe oba ku webusayiti yaiffe, bakasitoma baiffe, abatuguza ebintu, abatukyikilira, abakozi baiffe na bantu abandi bona bona ebagemwaku esonga.
2. Okwinonola ebigambo ebikozeseibwa
2.1. Iffe/ebyaiffe/byaiffe/iffe bitegeza Watu Credit Limited (Kampuni ni kampuni dayo edindi ne bitongole ebigyekusaku).
2.2. Offisa Akuma Obubaka n’omuntu atareibwawo oba alodeibwa Kampuni okulondola okutukirisa ebyatago bya Mateeka ago Kukuma Obubaka no Bwekusifu ne Bilugamya ebikoleibwa wansi owo buwairo obwe dhawulo.
2.3. Okuganya Obubaka kitegeza okusolosa awalala obubaka obugema ku iwe.
2.4. Obubaka obwo buntu kitegeza obubaka obugema ku iwe obukwinonola buterevu oba obutari buterevu nga omuntu owedhawulo nga Elina, namba eya dagamuntu, obubaka ku wooba, ekyiwinonola ku mutimbagano oba ekyitu kyilala oba ebisingawo ebyedhawulo ebigema ku efanana yo mubuliwo, edhowoza,ekula,ebyo bwongo,ebyefuna, ebyobuwangwa oba ebinonola omuntu owabulidho. Obubaka obwo buntu bwetukuganya bwida okusizira ku buzibwa obw’ekolagana yaiffe niwe. Tuyinza okuganya, okukozesa, okutereka no kusindika obubaka obwo buntu obwe bika ebye dhawulo obukugemaku oba obantu aba kwekusaku.
2.5. Okukolaku kitegeza ekola oba ebibigya ebyekola byona byona ebikolebwa ku bubaka bwo obwo buntu oba mugeri ey’otoma, okugeza nga: okuganya, okurikodinga, okutegeka oba okwawulamu; okutereka, okukozesa oba okukyusamu; okwiza inuma, okwebuza oba okukozesa; okwanika okubita mu kuwereza, okusasanya, oba mu beera eyindi okutawo;okugemyaganya oba okugaita, okulobera, okusagula oba okwonona.
2.6. Obubaka obwo buntu obwokwegedereza n‘obubaka obulaga wosibuka oba eiwanga lyo, edowoozado ede byobuvuzi, ebibina ebyo bukugu mwori, no kukola ku bubaka obwo buzale, obubaka obwe byekumu kulwo mugaso ogwo kuzula omuntu omulamu, obubaka obugema ku byobulamu oba obugema ku kyikula ekyo muntu omulamu.
2.7. Omuntu wo kusatu-kitegeza omuntu omulamu oba omuntu mu byamateeka, ekyitongole ekyo lukale oba obuntu, ekitongole ekyo buwereza oba ekitogole ekyitari iwe oba Watu, oyo wansi owa buyinza bwa Watu eyikirizibwa okukola ku bubaka bwo obwo buntu.
2.8. Iwe /kyikyo kitegeza:
2.8.1. Omuntu yena yena ayanuyireyo na kozesa ndala ku Appu daiffe ede y‘esimu dona dona.
2.8.2. Omuntu yena yena ayigire mu dagano ni Watu.
2.8.3. Omukozi yena yena awereibwa omurimu Watu.
2.8.4. Akyekilira, omusubuzi ni/oba asubuza akoze edagano ni Watu era atwalibwa nga omusubuzi oba akyikilira okusizira ku mateeka agasanire oba ebilugamya.
2.8.5. Omugeni yena yena no muntu (nga otwaliremu bakoturakita/bakoturakita abayambaku oba abantu abandi abokusatu) atuka mu kyifo kya Watu kyona kyona.
2.8.6. Atuguza ebintu/ atuwa obuwereza yena yena awereibwa edagano aba Watu.
2.8.7. Munamateeka yena yena owokuliya eyigire mu dagano eyo buwereza ni Watu.
2.8.8. Awa obuwereza owundi yena yena oba ekitongole ekye byesente ekyigire mu dagano ni Watu.
2.9. “okukolaku”okutwaliza awalala okutegeza okugemyaganya, okuganya, okukozesa, okukyusamu, okugaita, okugemyaganya, okutegeka, okusasanya,okutereka, okukuma, okwiza inuma, okwanika, okusagula,okutukiriza, okwonona, oba okutolamu obubaka bwo obwo buntu.
3. Ebigobelerwa ebikulu mu kukuma obubaka obwo buntu mu Watu biri:
3.1. Tuli berufu mugeri gyetutukirisamu ebyetago ebya mateeka agakola ku kukuma obubaka.
3.2. Tukugira okuganya no kukola ku bubaka obwo buntu nga bwekyetagisa mu mateeka. Obubaka bwetukuganya ku iwe obwida okuba obwebigendelerwa ebimanibwa era ebyetagisa era tibwida kwoyogerayo okukolebwaku mu geri etagemagana no bigendelerwa ebyo.
3.3. Tukola ku bubaka obwo buntu obwe kyama wonka nga okubukolaku kuri ne songa emanibwa era eninonole mu mateeka.
3.4. Tuwandhika ebintu ku bantu ebitaswika okutukiriza ekyigedelerwa ekyo kukolaku.
3.5. Tumanisa abantu ku bubaka kyi obwo buntu bwetukuganya ne geri obubaka buno gyebwida okuterekebwamu no kukozesebwa.
3.6. Tutwala obubaka obwo buntu nga obwekyama era twatwala ekola edho bukugu edetagisa no bukumi obwekyitogole okukuma obubaka obwo buntu eri okubula nokutukibwaku no kukolebwaku okutari mu mateeka.
3.7. Tutereka obubaka obwo buntu okumala akaseera ako konka aketagisa okutukiriza ebigendererwa ebyabukunganizibwa, oba obwetago obwa mateeka ago mukitundu.
3.8. Bwekyiba nga okukola ku bubaka obwo buntu kwaife kuyinza okureta obulabe obwa maani eri eiddemble elya bantu no kwetaya, twida okukola okwekenenya okwe bivamu okwo kukuma obubaka obwo buntu era, bwekyiba kyetagisa, kutwali emitendera egyo byokwerinda nga webilugamizibwa Offisi eyo Kukuma Obubaka obwo Buntu mu Uganda ni mu itwale erindi ryona ryona mwetukola emirimu.
3.9. Dhisisitimu ne kola dhaiffe diwagira okukuma obubaka obwo buntu. Tukum ebiwandiko ebiraga nti dhisisitomu ne kola dhaiffe dikola nga bwekyetagisa
3.10. Wetutola kuriya abakola ku bubaka obwo buntu, tubasibira mu buvunanizibwa obwe dagano okukuma obubaka buno.
4. Kulwakyi tukuganya obubaka bwo obwo buntu?
Tukuganya obubaka bwo obwo buntu kulwe bigendelerwa bino:
4.1. Wetwetaga okutukiriza edagano gyetunatera okwigiramu oba gyetwigiremu niwe.
4.2. Okwekenenya okubona oba osanira okufuna ebintu oba obuwereza bwaiffe.
4.3. Woyikiriza okukozesa obubaka bwo obwo buntu.
4.4. Wetwetaga okutukiriza ebyetago ebya byamateeka oba obuvunanizibwa obwe bilugamya no kwekuma ni bakasitoma baiffe okuva eri obufere.
4.5. Wetwetaga okukuma ebigendelerwa byo ebikulu no bigendelerwa ebikulu ebya bantu abokusatu (ekyokuboneraku bwetuba tutukilira abafunamu/abakweimilira aba’webwa wansi ghe dagano.
4.6. Wekyetagisa obulungi bwaiffe obwesonga (oba obwo muntu owo kusatu) nga okukuma ebiwandhiko, okulakulanya, okwekenenya no kulogosa obuwereza bwaiffe,okwetegereza obulabe, okulogosa egemamu eya bakasitoma no kugemaganya no kutukiriza ebyatago bwaiffe ebya Maanha Bakasitoma Bo (KYC).
4.7. Okutondhawo,okukokeza no kukuma eiddembe lyaiffe elya byamateeka nga bwetwetaga okugoba ku kusasulwa okwa byamateeka.
4.8. Okumanisa ebintu oba obuwereza obuyaka (bambi genderera nti bwoba toyendaokufuna obubaka bwaife obwo kulaga oyinza okuvamu akaseera kona kona nga otutukilira akaseera kona kona ).
4.9. Okuwereza ebiwandhiko ebya makulu nga ekyukakyuka mu byetago bwaiffe, obukwakurizo ne bilugamya, okusikiriza okwona kwona, okusalaku, loni esigaireyo, oba ebintu ebitari bya bulido ebyekusa ku dagana yo niffe.
4.10. Bwosaba omurimu gwona gwona mu Watu oba twakyizula nti osana omurimu, tuyinza okukozesa obubaka bwo obwo buntu mu kwetegeresa obusobozi bwo no kutukilira ku mwaganya ogwo murimu.
4.11. Bwetufuna obubaka bwo obwo buntu okuva ku bantu abokusatu,tuyinza okubukozesa okukakasa obubaka bwotuwaire oba kulwe bigendelerwa egyo kwewala obufere.
4.12. Okutusobozesa okuwandisa kulwo buwereza no kukakasa okutegerebwa no buyinza okukozesa obuwereza bwaiffe.
4.13. Okukola ku bufere no kwelalikilira obwo bukalamu, oba okunoneleza ku kwemulugumya oba obufere obusubirizibwa oba obumeni obwa mateeka.
4.14. Okulodhola no kwekenenya emikutu gyaiffe kulwo kulabirisa sistimu, okukola emirimu, okugezesa ne bigendelerwa ebyo kuwagira.
4.15. Okukolagana ni, okwanukula okusaba okuva eri, no kuwa aripota ku ekola ni /oba ebintu ebindi eri gavumenti, emisolo oba ebitongole ebilugamya, oba ebiyunga oba byebakola nabyo, dhikoti oba abantu abokusatu abandi.
5. Bubaka bwani obwo buntu bwetukuganya?
Tukuganya obubaka bwo obwo buntu lwakuba ori kasitoma waiffe oba ekolagana eyindi eyo muwendo.
6. Tukuganya tutya obubaka bwo obwo buntu?
Tukuganya obubaka bwo obwobuntu no kumanha kwo no kwikirisa kwo. Tusobola okuganya obubaka bwo obwo buntu okubita mugeri yona yona ku dino: (bambi gedelera nti oluniliri luno tulubimalayo):
6.1. Buterevu okuva kuiwe, okugeza nga mukwigira mu dagano niffe nga kasitoma oba koturakita,
6.2. Okukyala mu bifo byaiffe oba webusayiti,
6.3. Okuwanulayo Appu yaiffe no kwewandisa,
6.4. Okwegaita ku kumanisa kwaiffe,
6.5. Okwewandisa okulwo mukolo,okusaba omurimu,
6.6. Okuva mu sonda edindi, nga betukolagana nabo mu byobusubuzi,
6.7. Okubita mu kukozesa webusayiti yaiffe. Tukuganya obubaka buno obwo buntu nga tukozesa ekola ku webusayiti etereka obubaka okumala akaseera obwo muntu agyire ku webusayiti ni bikirimagezi ebindi. Osobola okufuna ebisingawo ku kyino mu ebilugamya byaiffe ebya enkola etereka obubaka okumala akaseera obwo muntu agyire ku webusayiti ni webusayiti,
6.8. Okuva mu sonda ediriwo edho lukale nga otwaliremu:
6.9. Obubaka obwinonola omuntu no bw’okutukilira okuva mu Gavumenti ya Uganda mu mikutu egyo buwereza obwo kuwandhisa banasi nga bwekyikola mu matwale agandi gona gona obubaka webw’akunganizibwa.
6.10. Obubaka obwinonola omuntu no bw’okutukilira okuva mu sonda edho lukale ediriwo nga Rigyesta eya Makampuni no Buwereza Obw’okuwandisa Dhibizinesi.
6.11. Obubaka obwo kutukilira, ebyesente no kuwanisi okuva mu dhirigyesta edha by’amataka, awaterekebwa obubaka obwa fakitore nga ebitongole ebikuma obubaka obukugemaku bukalamu, ebitongole ebilwanisa obufere na bawa obuwereza obwe kyikugu, obwo kusasula no kutaguza.
6.12. Abasawo na madwaliro.
6.13. Omukutu ogwe mutimbagano ogugaita abantu-Bwoba omuntu ari nobusobozi okuwebwa omurimu aba Watu, tuyinza okuba nga twafuna obubaka bwo obwo buntu okuva ku muntu ow’okusatu nga abafunira abantu emirimu oba dhi’webusayiti edho kuriya.
6.14. Buterevu okuva ku muntu.
6.15. Buterevu okuva ku muntu ari okwenda oba okusaba, era mutwaliramu obubaka obukugema ku obwekusa ku kyebenda oba kyebasaba.
6.16. Okuva ku bantu aba famile yo webaba nga bali okwebuza ku engeri ey’okufunamu ekyintu eky’omuwendo oba okutaku nga ayilirira waibwe.
6.17. Dhikamera edigema era dhatereka obutambi obwa vidio (CCTV) odikola okulondola okwo kurikondinga. Ebyuma ebya Kamera edigema era dhatereka obutambi bwa vidio bitebwa mu bifo ebisinga obulungi mu bifo bya Watu okuva empulira eyo bukamu no bukumi.
Nga osalawo okwegerezeganya niffe m’ugeri yona yona ewereibwa wansi wa mutwe 6.0 waigulu awo, oyida okuba nga okyikola nga oyidi no kumanha okwiduvu era nokwikiliza nti twida okuganya no kukola ku bubaka bwo obwo buntu. Nga oyikirliza, oyida okutugana Iffe okuganya,okukolaku,okutereka,okwanika no kugabana obubaka bwo nga bwekyiwereibwa wansi wa Kawairo ako Kukuma Obubaka ne bilugamya ebindi ebigyira’okwo.
7. Bubaka kyi obwo buntu bw’etukuganya?
Obubaka obwo buntu bw’etukolaku muyinza okubamu:
7.1. Obubaka obukwinonola okutegerebwa nga Elina, enaku ni kifo webakuzalira, namba eya kaadi eya dhagamuntu,namba eya pasipoti, namba eye Kitongole ekyo Musolo ekwinonola (TIN), ekyifanani, bwoyemeleire mu by’obufumbo, Kyitibwa kyo, obutwale bwo, ekyikula kyo no mukono gwo ogwo kutaku omukono.
7.2. Obubaka obwo kutukilira nga adduresi eya emailo,adduresi eya posita, adduresi eya woba, adduresi eya maka’go, ne namba ey’esimu.
7.3. Obubaka obwe by,esente nga ebigema ku akawunti eya banka, ebigema ku kaadi gyosasuliraku, dhisitetimenti edha mobairo mane, enigisa eya sente, byafayo ku kwewola, okusanira kwo okuwebwa loni, dhisitetimenti edha banka, ebigema ku kusasula iwe oba iwe okusasula no bubaka obundi obugema ku bintu no buwerezi bwewakafuna okubita muiffe.
7.4. Obubaka ku kwenigira kwo ku songa eviremu okubanda.
7.5. Obubaka obugema ku kyikula ekya bizinesi yo ne bintu ebyo muwendo ebyesente.
7.6. Obubaka obwe mirimu nga elina elya akukozesa, ekyifo kyo mu kitongole ni adduresi eya offisi.
7.7. Obubaka obwo buntu obwa baana nga elina, enaku edho kuzaribwa ne kyikula.
7.8. Obubaka obwo buntu obwokwegendereza nga bwoyemeleire mu by’obufumbo, ebigema ku bintu byo byolina, embeera yo eyo byobulamu ne bigema ku famile (nga asika na baganulwa)
7.9. Obubaka obwa kyituzi no kumanisa nga otwaliremu byoyenda okufuna nga ofuna obubaka bwa kyituzi okuva eri iffe no kumanisa okuva eri iffe.
7.10. Obubaka obwo kumutimbagano buli lwogya ku webusayiti oba Appu ey’esimuyaiffe nga enkola etereka obubaka okumala akaseera obwo muntu agyire ku webusayiti, obubaka obukwigisa mu Appu ku mutimbagano, adduresi eya kompyuta yo (adduresi eya itaneti eya kompyuta yo), ekyika kya burawuza no lufulumya, oparetingi sisitimu , elina elyo ku itaneti, obwire obw’ogyaku, epapula dhobona no bubaka obwekyifo wori.
7.11. Obubaka obwinonola kompyuta weyaganibwa okukozesa engeri edhedhawulo edikuganya obubaka-Tuyinza okusaba okutuka oba olukusa okunonya ekyifo wori-nga twesigama ku bubaka obwa yisimu lyo elyo mugalo, obutakoma oba nga okozesa Appu eye yisimu, okuwa wori-okusizira ku buwereza. Bwoyenda okukyusa okufuna kwaiffe oba okuwa olukusa, oyinza okukyikola mu dhisetingi eye kyuuma kyo.
7.12. Okufuna Olukusa ku Kyuuma ekyepuriziganya ekyo Mugalo-Tuyinza okusaba okutuka ku oba okufuna olukusa ku bintu ebyedhawulo mu kyuuma kyoekyepuriziganya ekyo mugalo, nga otwaliremu obubaka obwa SMS obwe kyuuma kyoekyepuriziganya ekyo mugalo, ne bintu ebindi. Bwoyenda okukyusa okufuna kwaiffe oba okuwa olukusa, oyinza okukyikola mu dhisetingi eye kyuuma kyoekyepuriziganya.
7.13. Obubaka obwe Kyuuma Ekyepuriziganya ekyo Mugalo- Tukuganya obubaka obwe kyuuma ekyeburiziganya mugeri ey’otoma (nga Edagamuntu eye kyuuma kyoekyepuriziganya ekyo mugalo, eboneka yakyo, no ayakyikola),oparetingi sisitimu, olufulumya olwo bubaka ni obubaka obulaga ebikola sistimu, ekyuuma ekyepuriziganya ni namba edinonola Appu, ekyika ekyo mukutu mwebakolera okunonereza no lufulumya lwagwo, eboneka eye kyuuma ekyepuriziganya nabawa obuwereza obwa itaneti ni/oba ekitongole ekyigemyaganya ebyepuriziganya, ni adduresi eye kifo ekya itaneti (IP)wari okukozesebwa (oba sava eyunga ayenda itaneti na gyegaba). Bwoba ori okukozesa Appu daiffe, tuyinza okuganya obubaka obugema ku netiwaka ey’esimu egema ku kyuuma kyo ekyepuriziganya ekyo mugalo,oparetingi sistimu eye kyuuma kyo ekyepuriziganya ekyo mugalo oba omukutu, ekyika ekye kyuuma ekyepuriziganya ekyo mugalo kyokozesa, ID eye kyuuma kyo ekyepuriziganya eyendawulo, no bubaka obugema ku bintu ebiri ku Appu yaiffe gyewafunaku.
7.14. Obubaka Obukutegeza Obwekasuka ku Lutimbe-Tuyinza okusaba okutwikiliza okusindikira obubaka obukutegeza obwekasuka ku lutimbe kulwa akawunti yo eya kasitoma oba ebintu ebyendawulo ebya Appu. Bwoyenda okuva mu kufuna okumanisibwa okwe bika bino, oyinza okubitolaku mu disetingi eye kyuuma kyo ekyepuriziganya.
wewabawo obwetavu obutegerekeka obwo twetaga obubaka obugema ku bantu abakwekusaku, tuyinza okusaba otuwa obubaka obugema ku bantu abo. Bwoba nga ori kuwa obubaka ku omuntu owundi, tukusubira okukakasa nti bayindi nti ori okukyikola era nga bamativu no bubaka bwori okutuwa. Kyiyinza okuba ekyomugaso okubalaga sitetimenti eyo kukuma obubaka eno era webaba nokwelalikilira kwona kwona, bambi tutukilira olwekyo.
8. Ani gwe tugabana naye obubaka bwo obwo buntu?
8.1. Tuyinza okugabana obubaka bwo obwo buntu ni kampuni edindi ne bitongole ebindi ebiri mu kibingya ekya Watu okukola ku bubaka bwo obwo buntu nga bagobelera ebigedelerwa. Obubaka obwo buntu buyinza no kugabanibwa na abakolagana ni Watu abesigika, nga abasubuzi, abakola ebya maguzi, na bantu abo kusatu abawereibwa wansi, okutukiriza ebigedelerwa. Twida okukakasa nti edagano edetagisa dikolebwa okukakasa okukuma okwo bubaka bwo obwo buntu wetuba tubwanika eri omuntu owo kusatu.
8.2. Nga turigilira eiddemble lyo na mateeka abakola,tuyinza okugabana obubaka bwo obwo buntu no muntu owo kusatu nga bwekyitegekeibwa wansi awo:
8.2.1. Ebitongole ebya gavumenti oba gavumenti bwekyiba kyetagisa mu mateeka, kulwo obulungi obwa bantu bona bona, kulwo byokwerinda ebye eitwale, ebilugamya, ekola eya mateeka oba okusaba okwa gavumenti okutebwa munkola.
8.2.2. Abantu oba ebitongole mu bulambulukuvu byotusaba okuwereza obubaka bwo obwo buntu.
8.2.3. Aboluganda’bo, abakulabilira oba abantu abakukyikilira bwoba ofunye obukosefu oba kulwe kyigendelerwa ekyo kusasula abakuganulwamu.
8.2.4. Aba’isyuwaresi, abagula isyuwaresi yo, ni babuloka kulwo buwereza obwa isyuwaresi.
8.2.5. Abawabuzi baiffe abakugu nga ababazi bebitabo, abawa amagezi ku byomusolo, aba isyuwaresi, abagula isyuwaresi, ebitongole ebye byobulamu, bawabuzi baiffe mu byamateeka abakola kulwaiffe oba kululwo, oba abakyikilira omuntu owo kusatu.
8.2.6. Ebitongole ebyobulamu na basawo wetuyinza okwetaga okufuna ebiwandhiko byo ebye byobulamu no okwekenenya kulwe bigendererwa ebilabulule.
8.2.7. Ebitongole ebikola ogwo kukunganya amabanda, ebitongole ebikakasa obusobozi bwo okwewola, ebitongole ebinoneleza ku bufere, ne bitongole ebindi byetwida okuwa edagano okutusaku obuwereza.
Obubaka obwo buntu bwebuba nga buli okuwerezebwa kuliya gha eitwale elikuganya obubaka no kubukolaku, emitendera egyisanire gyida okubitibwamu okukakasa okukumibwa okwo bubaka bwo obwo buntu.
9. Tutereka tutya obubaka bwo obwo buntu?
Watu ekakasa okubawo okwo bukugu ne tegeka eyetagisa okukuma okuva eri okukola ku bubaka obwo buntu okutaikirizibwa ni okubula okutari kugenderere, okusanyawo, oba okwonona.
10. Tutereka obubaka bwo obwo buntu okumala ibanga kyi?
10.1. Twida okusigaza obubaka bwo obwo buntu okumala eibanga elyetagisa okutukiriza ebigedelerwa ebyo bukuganya, nga otwaliremu ebigedelerwa ebyo kutukiriza ebyetago ebya mateeka gona gona, ebilugamya, emisolo, okuwa ebalirira oba okuwa aripota ku bubaka.
10.2. Tuyinza okusigaza obubaka bwo obwo buntu okumala eibanga erisigawo bwekyiba nga okusigaza kuno :
10.2.1. Kwetagisa oba kwikirizibwa mu mateeka.
10.2.2. Kwetagisa kulwe bigendelerwa ebikirizibwa mu mateeka.
10.2.3. Kukobeibwa oba kwikilizibwa iwe.
10.2.4. Kwetagisa kulwe kyigendelerwa ekyo kwanukula eri okwemulugunya oba bwetwikiriza nti wayinza okubawo okuwoza ku kolagana yaiffe niwe.
10.2.5. Kulwe bigendelerwa egyo kukuma ebyafayo, okubala, ebyamawulire,okuwandhika obutabo no kukuba ebifanani oba ebigendelerwa ebyo kunoneleza.
11. Tukuma tutya obubaka bwo obwo buntu?
11.1. Tutairewo ekola edho bukumi edhetagisa okwewala obubaka bwo obwo buntu okubula mu butari bugenderevu, okukozesebwa oba okutukibwaku mu geri etayikirizibwa, okukyusibwa oba okwanikibwa.
11.2. Mu kwogeraku, tukugira okutukibwaku okwo bubaka bwo obwo buntu eri abakozi baiffe, abakyikilira, bakoturakita na bantu abokusantu abandi abarina obwetavu obwa bizinesi okumana. Baida okukola ku bubaka bwo obwo buntu ku bilagiro byaiffe, era kyibakakataku okubukuma nga bwakyama.
12. Eiddemble lyo lirikyi iwe nga ari Okufunibwaku Obubaka era osobola okurikozesa otya?
Olina eiddembe eri:
12.1. obubaka ku no kufuna obubaka bwo obwo buntu;
12.2. okulogosamu obubaka bwo obwo buntu;
12.3. okusazamu obubaka bwo obwo buntu (eiddembe okwerabirwa);
12.4. okukugira okukola ku bubaka bwo obwo buntu;
12.5. okulobera okukola ku bubaka bwo obwo buntu;
12.6. okufuna obubaka bwo obwo buntu mugeri etegeke, etera okukozesebwa era mu kyika ekyisomerwa masyini era, obukugu webwikiriza , obubaka bwo okuwerezebwa mu kitonglole ekyindi;
12.7. okuwaba okwemulugumya eri Offisi eyo Kukuma Obubaka mu Uganda era neri Alugamya mu eitwale erindi lyona lyona wewabawo okumena amateeka oba wabairewo ekyitusewo mu kugemaganya obubaka bwo iffe.
Okuta mu kola eiddemble lyo, bambi tuwereze emailo ku: [email protected]
Wayinza okubawo embeera ekugira eiddembe lyo, okusigira ilala bwekiba nti kukola ku bubaka bwo obwo buntu kyetagisa okutukiliza obuvunanizibwa bwaiffe obwa mateeka oba obuvunanizibwa obwe bilugamya.
13. Ebintu Byetukola Ebyowerinda
13.1. Twewaireyo era tutekwa okutawo ebisinyiza ebisanira okusiyiza okutuka ku bubaka bwo obwo buntu.
13.2. Abantu abo’kusatu webetagisa okukola ku bubaka bwo obwo buntu kulwe bigendelerwa ebiwereibwa mu sitetimenti eno ni kulwe byetago ebya mateeka ebindi, twida okukakasa nti tubasibira mu dagano okuta mukola ebintu ebyokwerindaebyetagisa.
13.3. Okukozesa kwona kwona okwa webusayiti yaiffe kukumibwa okubita mu geri eyo kukozesa dhikodi mu kugobelera ekola enugi edhe ensi yona yona.
14. Tukuganya obubaka obwa obwo buntu ku baana abato abakari okwetuuka?
14.1. Titukuganya obubaka mubugenderevu okuva eri oba okukola emirimo gyaiffe egyo kulanga eri abantu abari wansi wa myaka 18 edhobukulu, abetebwa abakari okwetuuka/abaana.
14.2. Titusolosa mubugenderevu obubaka okuva eri oba okukola okulaga eri abaana abari wansi wa myaka 18 edhobukulu. Nga okozesa obuwereza, olaga nti ori ekitono eino emyaka 18 oba niwe omuzaire oba alabilira akari okwetuuka oyo era oyikiliza oyo akari okwetuuka/gwolabilira okukozesa obuwereza bwaiffe. Bwetukyitegeraku nti obubaka obwo buntu obwa abakozesa abari wansi gha myaka 18 edho bukulu bukuganizibwa, twida okwemereza akawunti era tutwale emitendera egyetagisa okusangula obubaka obwegeri eyo okuva mu iterekero elyo bubaka bwaiffe. Bwoida okutegeraku ku bubaka bwona bwona, bwetuyinza okuba nga twakuganya ku baana abari wansi gha myaka 18, bambi tutukilire ku [email protected]
15. Okukozesa okwo buntu okwa dhi‘emailo ni sitetimenti ku kukebera dhi’emailo
15.1. Dhisisitimu daiffe edho kwogerezeganya no edho bubaka dakukozesebwa songa mu dhabizinesi donka. Aye, twakyezula nti abakozi baiffe akaseera akandi bakozesa dhisisitimu daiffe okukola ebintu byaibwa ebyo buntu.
15.2. Okukola ebintu ebyo buntu kyitwaliremu okusindika oba okufuna dhi‘emailo edho buntu nga ori munda oba kuriya wa Watu. Waire abakozi baiffe bafugibwa ebilagiro ebyo kukozesa ebikakari no bukumi obwamani, titwikiriza buvunanizibwa ku bintu ebiri mu dhiemailo edho buntu edisindikibwa abakozi baiffe nga bakozesa dhisisitimu daiffe.
15.3. Bambi genderera nti tuyinza okugema, okukebera no kusangula okumanisa kwona kwona okukoreibwa, okuterekeibwa, okusindikibwa, oba okufunibwa okukozesa dhisistimu daiffe, okusizira ku iteeka lyona lyona erikolawo.
16. Okututukilira
Tuloze offisa akuma obubaka arinobuvunanizibwa okulondola ebibuuzo ebigema ku sitetimenti eyo kukuma obubaka eno. Bwoba nokwemulugunya kwona kwona ku kukozesa obubaka bwo obwo buntu, ebibuuzo ku Sitetimenti eyo Kukuma Obubaka eno nga otwaliremu okusaba kwona kwona okukozesa eiddembelyo ely’amateeka wansi wa mateeka, bambi tutukilire nga okozesa obubaka obuwereibwa wansi awo:
Adduresi eya emailo : [email protected]
Adduresi eya posita: P.O. Boxi 16225 Kampala Uganda
Adduresi eya kifo wetwaganibwa: Puloti 2 Bukoto Street
Namba ey‘esimu 0800 202 777
Enaku edho mwezi Ekiwandhiko lwekyitandika okukola: 1 Ogw‘okuna , 2024
Ekiwandhiko ekyo Kukuma Obubaka no Bwekusifu kyasebayo okwizibwa obuyaka nga (1 Ogw‘okuna,2024)
WATU CREDIT UGANDA LIMITED: EKIWANDHIKO EKYO KUKUMA OBUBAKA NO BWEKUSIFU
OLUFULUMYA EYE KIWANDHIKO: V.1.1
OBWEGEDEREZA: OLUKALE
